Rola nauczyciela w procesie uczenia się
Wpisz do wyszukiwarki hasło „rola nauczyciela”. Co się wyświetli? „Zadaniem nauczyciela jest przygotowanie dorastających pokoleń do pracy i życia w zmieniającym się społeczeństwie. Człowiek opuszczający szkołę musi być wyposażony w postawy, umiejętności i wiedzę pozwalające mu na aktywne, twórcze i podmiotowe funkcjonowanie w dorosłym życiu”. Ble, ble, ble… Definicje rodem z poprzedniego systemu, z których niewiele wynika. Najdłużej pamiętamy tych belfrów, którzy byli „jacyś”. Poczciwy pan profesor przed emeryturą, szalony naukowiec, belfer ostry jak brzytwa, nauczyciel – typ kumpla, z którym można konie kraść, albo autorytet, który zmuszał do myślenia. Poza tym pamiętamy nauczycieli z przedmiotów, gdzie mieliśmy słabe oceny – wiadomo, nie nasza wina, to przecież „nauczyciel był do bani”.
Interesującą definicję roli nauczyciela stworzył niemiecki badacz Sebastian Leitner, autor doskonałego poradnika „Naucz się uczyć”. Twierdzi on, że nauczyciele nie są po to, by uczeń się nauczył! Rolą pedagoga jest kompleksowe organizowanie podopiecznym dobrej przestrzeni do nauki. Co to oznacza? Punkt pierwszy – należy poinstruować uczniów, jak mają się uczyć. Punkt drugi – trzeba dobrze zaprezentować i wytłumaczyć materiał. Punkt trzeci – warto służyć pomocą przy powtórkach danego materiału i korygować ewentualne błędy.
Tu dochodzimy do sedna sprawy. Bo o ile szkoła kładzie mocny nacisk na realizację drugiego i trzeciego punktu, tak pierwszy jest (najczęściej) pomijany. Nie instruuje się uczniów, jak mają się uczyć. No ale jak nauczyciele mają instruować podopiecznych, skoro ich samych nikt tego nie nauczył? Pamiętam swoje praktyki w szkole, gdzie ogromny nacisk kładło się na tworzenie „konspektów lekcji”, na „karty pracy”. Przygotowanie ich zajmowało mnóstwo czasu. A sam przedmiot na studiach o nazwie „metodyka”, który miał przygotowywać do roli nauczyciela, nie miał nic wspólnego z tym, jak przekazywać innym wskazówki skutecznego uczenia się.
Wróćmy jednak to teorii Sebastiana Leitnera, który stwierdził, że rolą pedagoga jest kompleksowe organizowanie podopiecznym dobrej przestrzeni do nauki. Jeśli zgodzimy się z jego przemyśleniami, to szybko dojdziemy do wniosku, że w takim razie to rolą ucznia jest przyswajanie wiedzy w taki sposób, by była ona długo użyteczna. Sęk w tym, że – co już ustaliliśmy – nie pokazuje się młodym ludziom, jak mają się uczyć. Jak uczeń ma pracować w domu z informacjami, które zostały mu przekazane w szkole.
Psycholog kognitywny Nate Kornell i akademik procesów nauczania Bridgid Finn we współczesnej już pracy podkreślają, że „brak wiedzy ucznia na temat tego, jak na dłużej zapamiętać informacje, połączony z bezwzględnym nakazem uczenia się egzekwowanym przez nauczycieli i rodziców, przypomina przemieszczanie się na rowerze stacjonarnym. Niby uczeń pedałuje z całych sił, a nie jedzie. Trudno jednak obwiniać nauczyciela, że nie uczy tego, czego sam nie został nauczony.¹
Pamiętam, że od czasu do czasu nauczyciele starali się wspomóc nas – uczniów – dobrymi radami typu „bądźcie skoncentrowani, róbcie sobie przerwy, wyśpijcie się”. Starali się, jak sami umieli. Z tyłu głowy mając „że trzeba zrealizować podstawę programową”.
Przytaczany już Leitner za winnych patu edukacyjnego jednoznacznie wskazał pracowników instytutów badawczych pedagogiki oraz polityków. Ci ostatni, co widać do tej pory – przeprowadzając kolejne reformy skupiają się bardziej na kanonie lektur i liczbie przedmiotów obowiązkowych, niż na dbaniu o to, by dzieci na każdym etapie edukacji wiedziały, jak się uczyć i mogły korzystać z tej wiedzy w dorosłym życiu.
A że gruntowna zmiana systemu edukacji jest możliwa – zmiana na lepsze – udowodniła Finlandia. Finlandia jest przykładem kraju, który od lat ma najlepsze w Europie wyniki nauczania. Jest stawiana za wzór do naśladowania. Podstawą fińskiego systemu szkolnego jest powszechna, obowiązkowa 9-letnia szkoła. Została ona ustanowiona w 1970 roku – co ważne – po latach dyskusji i kilkuletnich przygotowaniach. Nie oznacza to, że wprowadzony system edukacji nie podlega zmianom programowym. Jednak zmiany, jakie następują w programach, są poprzedzane kilkuletnimi dyskusjami i badaniami, w których uczestniczą wszyscy zaangażowani w proces nauczania.² Istotą działania szkoły w Finlandii jest to, że szkoła ta oparta jest na dużym zaufaniu – do uczniów i nauczycieli. Już na poziomie podstaw programowych zostało podkreślone, że to uczeń jest odpowiedzialny za swój proces kształcenia, a nie nauczyciel ani rodzic. Kolejnym ważnym filarem jest to, że edukacja jest w bardzo małym stopniu podporządkowana i mierzona za pomocą egzaminów testowych. Strach przed złą oceną nie napędza do tego, by więcej się uczyć. Postawiono też mocno na kształcenie nauczycieli i budowę prestiżu zawodu nauczyciela. Nauczyciele są skarbem tego systemu, a gdy napotkają jakiś problem na swej ścieżce zawodowej – otocznie stara się pomóc i rozwiązać go. Ważną miarą sukcesów trwającego już od lat fińskiego systemu edukacji jest najwyższy wśród krajów europejskich poziom umiejętności dorosłych: w czytaniu ze zrozumieniem, matematyce i rozwiązywaniu problemów. Cała edukacja, począwszy od zerówki po studia wyższe jest bezpłatna, wliczając w to podręczniki, dowóz, zajęcia pozalekcyjne. Przyjazne uczniowi programy szkolne, realizujące zasadę „mniej znaczy więcej”, pozbawione są balastu wiedzy szczegółowej. Duża liczba godzin lekcyjnych poświęcana jest zajęciom praktycznym, sportowym i artystycznym. Stwarzają one szansę odkrycia rozmaitych uzdolnień i talentów dzieci.
Rolą nauczyciela jest organizowanie podopiecznym dobrej przestrzeni do nauki, ale to uczeń jest odpowiedzialny za swój proces kształcenia. Im szybciej, to zrozumiesz, tym lepiej. Przecież każdy jest kowalem swego losu.
Najważniejsze zadanie dla Ciebie: poznaj metody skutecznej nauki. To fundament dalszych sukcesów.
